KKTC’de yaşayan herkesin bildiği gerçeklerden bir tanesi de gerek kamuda gerekse özel sektördeki mali denetim eksikliğidir. Bu eksiklik devam ettiği ve gerekli önlemler alınmadığı sürece kayıtdışılık ve çeşitli yolsuzluklar da artarak devam edecektir.
Her konuda olduğu gibi mali konularda da denetimin çok büyük önemi vardır. Bu nedenle bugünkü yazımı mali denetim türlerine ve özelliklerine ayırmayı uygun gördüm. Öncellikle “denetimin” tanımından başlayacak olursam bunun özeti şöyledir;
“Denetim”, ekonomik faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçülere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçlarını ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir. Kurumların ve işletmelerin yürürlükteki hukuk düzenine uygun faaliyette bulunup bulunmadıklarını saptamak, çıkar ilişkisinde bulunan kişilere ve devlete hesap verme yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak amacıyla belirli dönemlerdeki faaliyet sonuçları hakkında ilgili kişilere ve mevzuatın öngördüğü devlete ve/veya kamu kurum ve kuruluşlarına raporlanmasıdır. Denetim sadece mali amaçlar için değil birçok amaçlar için de yapılmaktadır.
Denetim Türleri:
Denetim konusuna ve amacına göre aşağıdaki denetim türlerinden oluşur:
Mali Denetim (Financial Audit);
Vergi Denetimi (Tax Audit);
İdari Denetim (AdministrativeAudit);
Adli Denetim (ForensicAudit);
Genel Mali Durum İnceleme ve Değerlendirmesi Tespiti (Due Diligence).
Denetici Statüleri:
Denetim türleri aşağıda belirtilen denetçi statüleri tarafından gerçekleştirilir:
İç Denetçi;
Dış Denetçi (Bağımsız Denetçi);
Kamu Denetçisi.
Denetim Özellikleri:
Denetimin özellikleri genel olarak şu hususlardan oluşur:
Denetim, belli bir ekonomik birime ve bir döneme ait bilgileri kapsar;
Denetim bir süreç olup başlangıç ve sonuç arasındaki faaliyetler belirli bir plan dâhilinde sürekli veya dönemsel zamanlarda gerçekleştirilir;
Denetim, bilgilerin ve bulguların doğruluğu ve/veya ne kadar güvenilir olduğu bilgileri içerir;
Denetim, bir karşılaştırma ve araştırma eylemidir;
Denetim, kanıt toplama ve değerlendirme eylemidir;
Denetim, mesleki eğitim ile tecrübe sahibi, uzman ve bağımsız kişi veya kişiler tarafından yapılır;
Denetim çalışmaları sonucunda denetlenen konu hakkında rapor düzenlenir.
Denetim Unsurları:
Denetimin önemli unsurlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:
Denetim bir süreçtir: Denetim faaliyetleri belirli bir plan ve program çerçevesinde başlatılır ve sonuçlandırılır.
Ekonomik faaliyetlere ilişkin durum saptama: Mali tablolar, işletmenin ekonomik faaliyetleri ile ilgili iddiaların gerçekçiliğini araştırmak olup denetçi de bu mali tabloların doğruluğunu araştırır.
Önceden saptanan veya mevzuatın öngördüğü esas, kıstas ve ölçülere uygunluk: Bu esas ve kıstaslar ile genel kabul görmüş muhasebe standartları, vergi mevzuatı (vergi denetimi amaçlı), Sayıştay Mevzuatı (kamu denetimi amaçlı) Devlet ve kamu kurum ve kuruluşların mevzuatı dikkate alınarak gerçekleştirilir.
İlgili tarafların bilgilerine yönelik: Denetim, işletme sahip ve ortakları, işletme yöneticileri, işletmeye kredi verenler, potansiyel yatırımcılar ile yasaların öngördüğü kamu kurumları için gerçekleştirilir.
Uygunluk derecesi: Denetim, yönetim tarafından ileri sürülen iddia ve bildirimlerin saptanmış olan ölçülerle veya gerçeklerle ne derece uyum içinde olduğunu belirlemek için yapılan işlemdir.
Tarafsızca kanıt toplamak ve kanıtları değerlendirmek: Denetimin amacına ulaşılabilmesi için elde edilebilen her türlü bilgi ve belge kanıt niteliğindedir. Kanıtların türleri ve kanıtların değerlenmesi için kullanılacak kriterler denetimin amacına göre veya denetlenenin faaliyet alanına göre farklı olabilir. Denetçi kanıtları toplarken tarafsız, önyargısız, bağımsız, profesyonel ve uzman bir kişi olarak davranmak zorundadır.
Denetim sonucunun bildirilmesi (raporlanması): Denetçi denetimle ilgili üstlenmiş olduğu görevlerin sonuçlarını belirttikten sonra mevzuata uygunluğunu ve güvenirliğini onaylar, koşullu onaylar veya reddeder.
Mali Denetim ile Vergi Denetimi Farkı:
Mali sistemimizin şeffaflığı bakımdan, özellikle sermaye ve çeşitli statülerdeki şirketlerinin finansal raporlama standartlarına ve kurumsal yönetim ilkelerine uyumunun, güvenirliliğinin ölçülmesi, uluslararası piyasalarda anlaşılır ve kabul görmesi ile diğer mevzuat uyarınca gündeme gelen, mali tabloların bağımsız denetim zorunluluğunun yapılan vergi denetimi ile karıştırılmaması gerektiğini vurgulamak istiyorum.
Bilindiği üzere vergi sistemimiz gerçek ve safi kazanç ile beyan esasına dayandırılmıştır. Beyan esası, aksi öngörülmemişse geçerli olup vergilendirme işlemi bu esas üzerinden gerçekleştirilir. Ancak bahse konu beyan esası yükümlünün veya vergi sorumlusunun kendi beyanları olduğu için yasaların gerekli kıldığı inceleme elemanları veya denetçiler tarafından denetlenmesi zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Vergi mevzuatı bakımından belge düzeni ve muhasebe kayıtları tutulması zorunlu tutulurken Şirketler Yasası ile diğer ilgili mevzuat mali tabloların bağımsız denetimini ve raporlanmasını zorunlu tutmuştur. Benzeri kurallar kamu kurum ve kuruluşları için de mevcuttur.
Bahse konu denetim zorunluluklar sadece kamusal bakımdan değil işletmelerin hissedarlarına doğru ve gerçek mali tabloların sunulması için de yine Şirketler Yasası uyarınca zorunlu tutulmuştur. Keza, adı edilen yasa mali tabloların hazırlanması ve bağımsız denetiminin sağlanması bakımından Şirket Direktörlerini zorunlu tutmuştur. Bu nedenle bazı hallerde mali ve vergi denetimi aynı faaliyet kapsamında gerçekleştirilmektedir.
Genellikle küçük ve orta boy şirketler (KOBİ’ler) veya diğer işletmeler muhasebe kayıt işlemleri ile denetimini Yetkili Muhasip ve Murakıplar (Denetçiler) tarafından yapılmakta olup bunların yaptığı denetim ve raporlama işlemleri de bir nevi vergi denetimi kapsamına girdiğini söyleyebiliriz. Diğer bir anlatımla Yetkili Muhasip-Murakıpların yürürlükteki Şirketler Yasası’na istinaden yaptığı mali denetime ek olarak vergi denetimi de gerek Vergi Usul Yasası’na gerekse diğer vergi yasalarına göre vergi matrahının doğru olup olmadığını belirlemektedir. Yani mali ve vergisel denetim türleri tek bir işlem altında gerçekleştirilmektedir.
Ancak, büyük ve kurumsallığa önem veren şirketler veya işletmeler muhasebe kayıtlarını ve ekonomik faaliyetlerinin takibini kendi bünyelerinde oluşturdukları sistem kapsamında tutmakla vergi denetimleri ise bağımsız denetçiler tarafından yapılmaktadır.
(DEVAM EDECEK)
No responses yet